براساس پژوهش فدراسیون واردات ایران برمبنای آمار اعلامی گمرک ایران در سه ماه نخست سال جاری با توجه میزان تغییرات در ثبت سفارش اقلامی همچون روغن خام، دانه های روغنی، کنجاله سویا، جو و ذرت افزایش ملموسی نسبت به سال ۹۹ دیده میشود. دلیل این امر نیز میتواند کاهش اثرات مربوط به بیماری کرونا و افزایش سطح مصرف و نیاز داخل باشد. در این دوره علیرغم افزایش در ثبت سفارشها، وزن ترخیص به غیر از روغن خام، کاهشی بوده است . دلیل این امر نیز براساس پژوهش فدراسیون واردات ایران میتواند ناشی از افزایش قیمتهای جهانی این کالاها باشد . از طرفی از آنجایی که این آمار مربوط به کالاهای ترخیص شده است، ممکن است، بخشی از سفارشات هنوز به مرحله ترخیص نرسیده باشند. برای نمونه کنجاله سویا، با اینکه ۲۴۲ درصد افزایش در ثبت سفارش داشته است، اما بنا به دادههای موجود، در بازه زمانی مورد بحث شامل ارز ۴۲۰۰ تومانی نشده است. ذرت و دانههای روغنی نیز با اینکه بیش از ۱۰۰ درصد افزایش در ثبت سفارش را داشتهاند، اما میزان تأمین ارز ۴۲۰۰ تومانی آنها به شدت کاهش داشته است.
این تحلیل نشان میدهد، درصد ارز تأمین یافته نسبت به ارز تخصیص یافته، تمامی کالاهای ذکر شده با مشکل تأمین ارز مواجه هستند .در بازه زمانی مدنظر در سال ۱۴۰۰ ،نسبت به زمان مشابه در سال ۱۳۹۹ ،میزان ۴.۲۹ درصد ارز ۴۲۰۰ تومانی، کمتر از آنچه تخیص یافته، تأمین شده است.
قوانینی به دور از واقعیت
واکاوی آمار گمرک ایران در بازده زمانی مورد بررسی، در خصوص برخی دیگر از محصولات ضروری نشان میدهد؛ سیاستگذاری در شیوه تخصیص ارز همچنان نیاز به بازنگری دارد و واقعیتهای مورد نیاز و ملموس جامعه با آنچه در مقررات تدوین میشود، فاصله دارد.
براساس مطالعه فدراسیون واردات ایران، در سه ماه نخست سال جاری گوشت مرغ و تخم مرغ ثبت سفارش نشدهاند. اما درمقابل در این دوره برنج، لاستیک اتوبوس و کامیون و شیر خشک اطفال، نیز به ترتیب بیشترین میزان افزایش در ثبت سفارش را داشتهاند. در این بین نیز تنها شیر خشک اطفال است که وزن ترخیص یافته آن در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ افزایش یافته است. این مساله نشان میدهد که احتمال افزایش در ثبت سفارش شیر خشک اطفال، به علت اختلاف قیمت این محصول در دو بازار مختلف بوده است.
این پژوهش نشان میدهد، دام سبک بیشترین میزان تخصیص ارز را به خود اختصاص داده است. اما در عین حال به میزان صد درصد کاهش در تأمین ارز ۴۲۰۰ تومانی و نیز ۴۲ درصد کاهش در وزن ترخیص را تجربه کرده است. زیرا ارز نیمایی برای این کالا در سال ۱۳۹۹ موجود نبود که در سال ۱۴۰۰ این مهم تغییر یافت و ارز نیمایی آن تامین شد. در جریان بررسی ثبت سفارش محصولات، ثبت سفارش کَره نیز صددرصد کاهش یافته است. اما درمقابل با ۱۰۴ درصد افزایش تخصیص ارز و صددرصد کاهش در وزن ترخیص را داشته است. واکاوی آمارهای موجود نشان میدهد، سیاستگذاری در شیوه تخصیص ارز همچنان نیاز به بازنگری دارد.
وارداتی سه نرخی
براساس پژوهش فدراسیون واردات ایران، در مجموع ۶.۶ درصد از ارز تخصیص یافته از ارز ۴۲۰۰ تومانی تأمین شد که در مقایسه با مدت مشابه برای سال ۹۹، رشد ۳.۲ درصدی را نشان میدهد.
در ضمن ۳.۳۱ درصد از ارز تخصیص یافته از ارز نیمایی تأمین شد که در مقایسه با مدت مشابه برای سال ۹۹، کاهش شدید ۷.۳۱ درصدی را نشان میدهد. بنابراین با فرض صحت اطلاعات و دادهها رسمی موجود، در ۳ ماهه نخست سال ۱۴۰۰، میزان ۶.۶ درصد ارز مورد نیاز کالاها از طریق ارز ۴۲۰۰ تومانی و نیز ۳.۳۱ درصد ارز مورد نیاز همان کالاها از طریق ارز نیمایی تأمین شده باشد.
این پژوهش نشان میدهد، حدود ۱.۶۲ درصد از این کالاها از طریق ارزی غیر از ۴۲۰۰ تومانی و نیمایی، تأمین شدهاند. بدین ترتیب این چند نرخی بودن ارز، عدم تناسب میان نیاز بازار با ارز تخصیص یافته و عدم شفافیت در خصوص دلیل تأمین قسمتی از ارز یک کالا با ارز ۴۲۰۰ تومانی و قسمتی دیگر با ارز نیمایی، باعث میشود تا کالا که به دست مصرف کننده میرسد با قیمت غیرواقعی و غیرمنصفانه باشد.